Historia ul. Jezuickiej

Początkowo zwana ulicą Św. Jana, od połowy w XVII Canonicza seu Jezuicka, Jezuicka. Biegnie od pd.-wsch. naroża Rynku do placyku na miejscu d. cmentarza kolegiackiego (ul. Kanonia). Choć to niewielka uliczka, zalicza się ją do najważniejszych na Starym Mieście. Liczyła w w. XV sześć posesji po stronie wschodniej i trzy po stronie zachodniej, pierwsze wzmianki o kamienicach w 1445, 1462.

Początkowo zamieszkiwali tu głównie mieszczanie i duchowieństwo wyższej hierarchii kościelnej. Uliczka zaciszna w pewnym oddaleniu od ruchliwych ulic handlowych, stała się też siedzibą biskupów poznańskich (1547 – nr 6/72). Dla wyjaśnienia trzeba dodać, że Warszawa od początku swoich dziejów do 1798 roku należała do diecezji poznańskiej. Od 1597 i po pożarze 1607 jezuici wykupują posesje po zach. stronie ulicy, lokując tu kolegium, a w jednej z kamienic po stronie. wsch. umieszczają 1676 szkołę. Zasadnicze zmiany architektoniczne nastąpiły w pierwszej połowie w. XVIII: ze scalonych czterech kamienic po stronie zach. powstał 1729-32 gmach kolegium (nr 1 /3, hip. 74), tworzący całą pierzeję ulicy, a po jej stronie przeciwnej trzy kamienice przekształcono na budynek szkolny (Gimnazjum Zaluscianum, nr 4, hip. 73). Po kasacie zakonu 1773 budynki jezuickie przejęła Komisja Edukacji Narodowej, w ciągu w. XIX przeszły na własność rządu.

Przez ponad dwa wieki młodzież szkolna ożywiała i rozweselała ulicę Jezuicką, wg. opisów Jędrzeja Kitowicza dochodziło tu do wielu uczniowskich swawoli, wesołych zaczepek przechodniów, a nawet napaści. Rodzice uczniów tłumnie przychodzili do szkół Jezuickich na popisy krasomówstwa, “na teatr” i na “dialogi” czyli dzisiejsze “wywiadówki”.

W ciągu wieków XVII i XVIII Jezuicka była ulicą elitarną, zamieszkałą głównie przez duchowieństwo, w połowie XVIII w zamieszkiwali tu tylko dwaj kupcy i ani jeden rzemieślnik.

Spośród artystów zamieszkiwali tu: architekt królewski Jakub Kubicki i rzeźbiarz Franciszek Pinck – twórca pomnika Sobieskiego. Wszystkie budynki spalone w 1944, odbudowano w latach 1953-59.

ul. Jezuicka 4 czyli – historia jednego gmachu “z trzech kamienic” powstałego.

JEZUICKA NR 4 , hip. 73, Gimnazjum Zaluscianum.

Do 1727 trzy odrębne kamienice. Lewa (od strony kamienicy nr 6), zw. w. XVI Jankowską, w. XVIII Klonowską. Pierwsza wzmianka 1445, kiedy dom Nikla Jeleniowicza przeszedł na własność Hanusza Haftarza; w rękach tej bogatej rodziny do 1519, potem Jana Zawiszy, krawca. Kamienica wzniesiona zapewne w. XVI (wzmiankowana w końcu stulecia). Drogą sukcesji rodzinnych należała do Sierpskich, Borzymowskich, ok. 1594-1602 do proboszcza kolegiaty Kaspra Sadłocha, od którego spadkobierców nabył ją w 1617 muzyk królewski Erard Leslau (Leslaw).

Następnie własność Domagalewiczów i pasztetnika królewskiego Jana “di Roma”. Ok. 1669 kamienicę nabył instygator koronny. 1722 Albert Komorkiewicz i ks. Bartłomiej Klonowski sprzedali ją jezuitom. Środkowa. Pierwotnie dom wzmiankowany 1505 jako należący do Jerzego Baryczki, następnie własność Landekerów i Fukierów. Kamienicę zbudował po 1565 Abraham Hegner. Spalona 1607, odbudowana, restaurowana ok. 1659 przez biskupa kijowskiego Tomasza Ujejskiego, sprzedana jezuitom w 1679.

Prawa (narożna z ul. Dawną), zwana na początku wieku XVI Hinczinską, później Czerską. Zbudowana zapewne na przełomie w. XV/XVI przez ówczesnego właściciela Hinczę Glazera. Jako kamienica wzmiankowana po raz pierwszy 1511. W pierwszej połowie XVI w. własność Filipowiczów, od ok. 1565 złotnika Andrzeja Czerskiego, potem jego syna Jakuba; 1590 przebudowali oni kamienicę frontową, a 1594 wznieśli oficynę tylną wykorzystując mur obronny. Spalona 1607.

Opustoszałą kamienicę nabył przed 1659 biskup kijowski (później jezuita) Tomasz Ujejski i podarował jezuitom na szkołę 1667; drugą część posesji zyskali 1676 od Gulitowiczów. W kamienicy Czerskiej ułożona szkoła jezuicka, kilka lat później rozszerzona o sąsiednią kamienicę (środkową). 1687 dobudowa auli teatralnej na tyłach działki, 1692 przebudowa polegająca na połączeniu i ujednoliceniu wnętrz obu kamienic. Po dokupieniu trzeciej kamienicy (lewej) wszystkie trzy przebudowane 1722-27 wg proj. Karola Baya na jednolity gmach Gimnazjum Zaluscianum, fundacji Załuskich: Ludwika Bartłomieja, biskupa płockiego, i Andrzeja, biskupa krakowskiego, kanclerza wielkiego koronnego. 1728 budowa nowej sali teatralnej. 1733 na tyłach wymurowano dwupiętrową oficynę przeznaczoną na mieszkania profesorów liceum. Po kasacie w 1773 zakonu, budynki przejęte przez Komisję Edukacji Narodowej, rozbudowane i w 1809 przekazane nowo utworzonej Szkole Lekarskiej. 1818-31 siedziba Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Królewskiego i Klinik, a następnie instytut położniczy i szkoła akuszerek. 1863 prace restauracyjne pod kierownictwem Józefa Dietricha i połączenie gmachu frontowego z oficyną, z przeznaczeniem na Gimnazjum Realne; po jego zamknięciu Szkoła Realna (1876-1915), remontowana 1890 i 1904. W 1923 umieszczenie na fasadzie tablicy upamiętniającej 150 rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej. Po odnowieniu, od 1926 gmach zajmowało kilka instytucji (m.in. Muzeum Pedagogiczne i Państwowy Instytut Nauczycielski).

Po zniszczeniu 1944 ocalały mury kapitalne, częściowo sklepienia przyziemia oraz cała niemal fasada z fragmentarycznie zachowanymi detalami, które uzupełniono przy odbudowie 1953-56 wg proj. Witolda Kłębkowskiego. Budynek późnobarokowy, trzykondygnacjowy z mieszkalnym poddaszem, na rzucie zbliżonym do kwadratu, z dostawionym od tyłu, i na osi środkowej, wąskim, wydłużonym, dwupiętrowym łącznikiem, wiążącym gmach z dawną oficyną od strony Brzozowej. Pomieszczenia dostępne z korytarza biegnącego na osi budynku. W trzykondygnacjowych piwnicach zachowany podział na trzy kamienice: w lewej większość ścian gotyckich.

fragment opracowania: “Warszawa – Stare Miasto” – katalog zabytków sztuki. Instytut Sztuki PAN. Wyd. Artystyczne i Filmowe. Warszawa 1993. Pod red. Jerzego Z. Łozińskiego i Andrzeja Rottermunda. Tom XI cz. I

STARA PROCHOWNIA – BUDYNEK NABITY HISTORIĄ
Marcin Krupowicz

Stara Prochownia leży formalnie poza granicami warszawskiego Starego Miasta, jednak jest budynkiem z tak bogatą i barwną przeszłością, że stanowi zabytek o wartości historycznej równorzędnej z tą przypisywaną kamienicom znajdującym się w obrębie otoczonej murami miejskimi Starówki. Położona jest u zbiegu ulic Mostowej i Boleść – obie nazwy związane są właśnie z tym budynkiem. O bliskości Wisły przypominają historyczne nazwy pobliskich ulic, czyli Bugaj oraz Rybaki, wokół których zlokalizowana była średniowieczna osada rybacka zwana po łacinie Piscatoria. W takim malowniczym miejscu, u podnóża skarpy warszawskiej, stoi ten wspaniały budynek, którego losy na przestrzeni wieków na dobre i na złe związane były z Warszawą. Opowiadając historię Starej Prochowni, opowiadamy historię stolicy. Naszą historię.

Zapraszamy do zapoznania się z całym tekstem
“Stara Prochownia – budynek nabity historią”
autorstwa Marcina Krupowicza – kliknij TUTAJ.